Günümüzde pek çoğumuz unutkanlıktan, konsantre olamamaktan, dikkatimizin hızlı dağılmasından zaman zaman şikayet etmekteyiz. Bir yolunu bulup telafi etme yoluna gitmekteyiz. Fakat okul çağındaki çocuklar için bu zorluklar, çoğunlukla okul başarısını olumsuz yönde etkilemektedir. Özellikle DEHB tanısına sahip öğrenciler için ise mutlaka destek gerekmektedir.

Çocuklar sınıf ortamındayken, onlardan;

• Dersleri belirli sürelerle dinlemesini ve öğrenmesini,
• Dinlerken not almasını,
• Tahtada yazanları defterine doğru geçirebilmesini,
• Verilen ev ödevlerini not almasını,
• Öğretmenin söylediklerini yapmasını,
• Verilen yönergeleri uygulamasını,
• Dışarıdan ve sınıf içinden gelen sesleri göz ardı etmesini,
• Bazen sınıf içinde oluşan hareketliliğe rağmen dikkatini sürdürebilmesini ve tüm bunları zamanında yapmasını beklemekteyiz.

Ayrıca okul bitip eve döndükten sonra, ödevlerini yaparken;

• Çalışmaya başlayabilmesini,
• Dikkatini ödevleri bitene kadar sürdürmesini,
• Zorluklar karşısında sabır göstermesini de beklemekteyiz.

Yukarıda saydığımız işler beynin dikkat alanıyla yakından ilgilidir. Güçlü dikkate sahip öğrenciler bu görevler için fazladan enerji harcamaz ve öğrenmeye rahatlıkla odaklanabilirler. Dolayısıyla çocukların dikkatini güçlendirecek egzersiz programları okul başarısını arttırabilmektedir. Bu doğrultuda, yapılandırılmış Attentioner-Dikkatimi Topluyorum Programı ile ilgili detaylar aşağıda yer almaktadır.

Programın Amacı:

• Odaklanma: Uyaranları önem sırasına göre sıralayarak gerekli reaksiyonu gösterme
• Bölünmüş dikkat: Aynı anda 2 veya 3 işi, ödevi yapabilmek
• Zindelik: Dış uyaranlara yaşa uygun yanıt vermek
• Uyanıklık: Değişen uyaran serilerinin farkına varmak ve uyaran şiddetinin azalmasına rağmen dikkati sürdürebilmek, alanlarının geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Uygulama: Program her hafta 1’er saatlik oturumlar halinde 15 oturum sürmektedir. Her oturum sonrası öğrencilere o hafta tamamlaması gereken görevler verilmektedir. Çocukların özellikleri uygun olduğu takdirde bireysel uygulanabildiği gibi, 4 kişiye kadar olan gruplara da uygulanabilmektedir.

Çalışma: Program dikkati güçlendirmeyi hedefleyen egzersizlerden oluşmaktadır. Egzersizler kağıt, kalem, ekran ve çocukların birbirleriyle etkileşimiyle gerçekleşmektedir. Her hafta çocuklara bir egzersiz ödevi verilmekte ve çalışmanın etkisi tüm haftaya yayılmaktadır. Çocuklar verilen egzersiz görevlerini keyifle tamamlamaktadırlar.

Kimler Katılabilir: Var olan potansiyelini etkili kullanabilmek isteyenler, yukarıda saydığımız görevlerde zorlananlar, DEHB tanısı olan çocuklar programa katılabilirler.

Programa Katılım Koşulları: Okuma-yazma bilen çocuklar için uygundur.

Yaş grubu: 8 – 14 yaş arası çocuklar için uygundur.

Dil ve konuşma terapisti, insan iletişimi, gelişimi ve bozukluklarının tanılanması, değerlendirilmesi, terapisi ile uğraşan ve bu alanda bilimsel araştırma faaliyetlerinde bulunan bağımsız bir meslek grubu üyesidir. İletişim dil ve konuşma bozukluklarının tanısı ve tedavisinden dil ve konuşma bozukluğu uzmanları sorumludur. Dil ve konuşma bozuklukları uzmanlarının çalıştığı hastalık grupları sözel ve sözel olmayan iletişim sorunlarından, yutma ve yeme bozuklukları olan bireylerin sağaltımına kadar geniş bir aralığı kapsar. Gelişimsel dil bozuklukları, ses bozuklukları, artikülasyon/fonolojik bozukluklar, kekemelik, dudak damak yarıklıklarına bağlı gelişen konuşma bozuklukları, dil edinimi gerçekleştikten sonra bir kaza ya da beyin kanaması sonrası gelişen konuşmanın bozulması ya da kaybolması (afazi) dil ve konuşma terapistlerinin çalışma alanlarıdır.

Zehra Gökduman

Dil Konuşma Terapisti

201 Floortime Terapisti

KEKEMELİK NEDİR?

Konuşmanın akıcılığının bir biçimde kesintiye uğraması ya da konuşmanın akıcılığında gözlenen istemsiz aksaklıklar olarak tanımlanabilir. Kişinin konuşurken sesleri uzatması, kimi sesleri üretirken zorluk çekmesi, bir sesi ya da heceyi tekrarlaması biçiminde gözlenen akıcılık bozukluklarıdır.

Kekemelik ne zaman ortaya çıkar?

Kekemelik, dil ve konuşma gelişiminin ilk yıllarında, ağırlıklı olarak 2-5 yaşlarında ortaya çıkmaktadır. Her 100 çocuktan beşinde erken dönem kekemelik belirtileri gözlenmektedir. Bu belirtileri gösteren çocukların %68-80 i kendiliklerinden bu sorunu aşabilmektedir. Geri kalanında ise sorun ileriki yaşlara kadar sürebilmekte ve inatçı kekemelik adı verilen konuşma bozukluğuna dönüşebilmektedir. Ancak, buradaki en önemli sorun, hangi çocuğun kendiliğinden iyileşeceğinin kesin olarak bilinememesidir. Ayrıca, kekemelik davranışlarının ortaya çıkışından itibaren 12-24 ay içerisinde kendiliğinden düzelebileceğine ilişkin bulgular olmakla birlikte, ilk altı aydan sonra devam etmesi halinde desteksiz iyileşme olasılığı düşüktür.

Kekemeliğin nedenleri nelerdir?

Kekemeliğin asıl sebebi bilinmemektedir. Uzmanlar kekemeliğin tek bir nedene bağlı olarak ortaya çıkmadığı konusunda hemfikirlerdir. Kekemelik tanısı alan çocukların anne,baba ve kardeşlerinin ortalama %20 sinde, ikinci derece akrabalarının ise ortalama %4 ünde kekemelik öyküsü olduğu bulunmuştur.  Dolayısıyla ailede kekemelik öyküsünün bulunması risk faktörlerindendir biridir. Son dönemlerde kekemeliğin nedenlerine yönelik yapılan çalışmalarda kekemeliğin nörofizyolojik olduğu  görüşü ortaya çıkmıştır. Konuşma esnasında kekemelik tanısı alan ve almayan bireylerin beyin aktiviteleri incelendiğinde önemli farklılıklar bulunmuş; ancak henüz bu konuyla ilgili kesin bir sonuca varılmamıştır.

Otizm Nedir?

Otizm Spektrum Bozukluğu, diğer adıyla Yaygın Gelişimsel Bozukluk doğuştan gelen veya yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan kompleks bir beyin gelişim bozukluğu grubudur. Tipik Otizm, Atipik Otizm, Asperger Sendromu ve Çocukluğun Desentegrtatif Bozukluğu bu başlık altında toplanabilir. Spektrum, yelpaze şeklinde belli aralık içinde farklı durumların bulunmasını belirtir. Yani otizmin belirtilerinin her çocukta farklı şekillerde ve şiddette görünmesini ifade eder. Bazı otizmli çocuklar hafif düzeyde duygusal sosyal becerileri etkilenmişken, bazısı tamamen insanlardan kopuk, kendi dünyasında yaşarlar. Bir kısım çocuklar konuşmaları normale yakınken bir kısmi hiç konuşamazlar. Yine tekrarlayıcı ve takıntılı davranışların çeşitliliği ve şiddeti çocuktan çocuğa değişebilmektedir. Tüm değerlendirmeler sonucunda otizmi hafif, orta ağır şeklinde derecelendirme yapılabilmektedir.

Otizmin Sebebi Nedir? 

Otizm pek çok sebebin birbiriyle etkileşimi sonucunda ortaya çıktığı düşünülmektedir. Yani tek bir sebeple açıklanacak bir sorun değildir. 

Bazı hastalıklar tek genle geçebilir fakat Otizm tek genle geçen bir hastalık değildir. Son yıllarda yapılan çalışmalarda pek çok genin birbiriyle etkileşimi ve çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıktığı gösterilmiştir. Dolayısıyla aileden hiç kimsede Otizm olmasa dahi çocukta otizm görülebilir. Fakat aile bireylerinin bir kısmında dağınık bir şekilde içe dönüklük, takıntılar, tuhaf davranışlar, geç konuşma görülebilir. Buna Geniş Aile Fenotipi denilir. Son yıllarda yapılan çalışmalarda otizmle ilgisi olan yaklaşık 1000 genin olduğu bildirilmiştir. Fakat hiç biri tek başına sorumlu değildir. Buradan tedavinin neden bu kadar zor olduğunu da anlayabiliyoruz.

Otizm, 2004 yılında 166 çocukta bir görülürken 2018 de 59 çocukta bir görülmesi şeklindeki bir artışla çevresel faktörlerin de Otizm de rolü olduğunu akla getirmektedir. Pek çok araştırmacı çevre kirlenmesi, sağlıksız beslenme, egzoz dumanı, aşılar, tarım ilaçları, prematür doğum gibi etkenleri sorgulamaktadır. Fakat bu konuyla ilgili bilgilerin çoğu net değildir. Geç yaşta baba olmak ve premetür doğumun otizm riskini arttırdığı, aşılarla ilgisinin olamadığı ve belli diyetlerle geçmeyeceği bilgilerinin net olduğunu söyleyebiliriz. 

İhmale maruz kalmış çocuklarda Otizm görülme ihtimali ayrı bir gündem konusudur. Özellikle yaşamın ilk yıllarında çocukların beslenmesi ve temizliği gibi fiziksel ihtiyaçlarının ve bakımının yapılması ne kadar önemliyse ruhsal, duygusal ve sosyal ihtiyaçlarının da karşılanması bir o kadar önem arz eder. Çocuğun bu yaşlardaki ruhsal ihtiyacı devamlılığı olan samimi ve güven veren insan ilişkisidir. Çocuğun duygusal ihtiyacını fark eden, ona uygun karşılık veren, onunla konuşan, oynayan, şarkılar ninniler söyleyen, kucağına alıp ona dokunan anne veya bakım verenin olması şarttır. Çocuk ilk yıllarında bunlardan mahrum edilmesi, televizyon ve telefon karşısında uzun süre kendi başına bırakılması, şehirleşmeyle beraber sosyal ilişkilerin yetersizliği çocukta Otizm benzeri belirtilerin ortaya çıkmasına sebep olabilir. 

Otizmde beyinin yapısal ve fonksiyonel sorunlar bulunmaktadır ve beyin gelişiminde diğer çocuklara göre farklılıklar vardır. Otizmli çocukların 6-36 aylık döneminde beyinlerinde hacim artışı, sinir hücreleri arası bağlantı sorunları ve bazı işlevlerde problem olduğu düşünülmektedir. Bu farklılıklar MRG ve Tomografi ile gösterilip teşhis edilememektedir. Büyük bir hasarın olmaması sebebiyle eğitimle gelişim sağlanabilmektedir.

Otizm kimlerde görülür?

Otizmde cinsiyet açısından farklılıklar görülebilir. Erkeklerde kızlara göre 3-4 kat daha fazla görülür. Normal zekalılarda bu oran 1/6 iken, zihinsel engelli bireylerde 1/2 oranındadır. Yani erkeklerde daha yaygın görülürken, kızlarda daha ağır seyreder ve zihinsel engellilik daha fazla eşlik eder. 

Genel olarak ırk bölgeden bağımsız bir şekilde görüldüğü ileri sürülmektedir. 

Uzm Dr Veysi ÜLGEN

Çocuk Ve Ergen Ruh Sağlığı Ve Hastalıkları Uzmanı

201 Floortime Terapisti

Özgül Öğrenme Güçlüğü Tanılı Çocukların Sosyal Sorunları

Öğrenme problemleri sadece akademik başarıyı değil; iletişim kurmayı, sosyal becerileri ve davranışları olumsuz yönde etkileyebilmektedir.

Öğrenme güçlüğü yaşayan çocukları düşündüğümüzde; okuma-yazma, matematik, organize olma, dikkat etme ve odaklanma gibi becerilerin genellikle akademik başarıya olan yansımalarından bahsetmekteyiz. Ancak öğrenme güçlüğü ve dikkat sorunları olan birçok öğrencinin sosyal ve iletişimsel sorunları da olabilmektedir.

Diğer çocuklarla ilişki kurmak, arkadaş edinmek ve sosyal ortamlarda kendilerinden ne beklendiğini anlamakta zorlanabilmekteler. Yüz ifadeleri ve beden diliyle ifade edilen sözsüz sosyal mesajları ve söze duygusal anlam katan ses tonunu yanlış yorumlamaktan kaynaklanabilmekte. Karşıdan gelen mesajları yorumlama güçlüğüne ek olarak kendilerini ifade etmekte de zorlanabilmekteler. Ayrıca çok fazla ve yanlış zamanlarda bağlamdan uzak konuşmalar yapabilmekteler. Dolayısıyla ikili iletişimde veya bir grup içinde neler olduğunu anlamak ve uyum sağlayabilmek zor bir görev haline dönüşebilmekte. Çocuklar ve gençler için sosyal davranışlarındaki farklılık ve bazen eşlik eden aşırı hareketlilik gibi diğer bileşenler akranları tarafından reddedilmeyi kolaylaştırıp, onları alay ve zorbalık hedefi haline getirebilmekte.

Bazen sosyal becerilerde zorluk yaşayan daha küçük yaşlardaki çocuklara otizm tanısı koyulabilmekte. Çünkü bu davranışlar otizm tanısının bir bileşenidir. Ancak, bu davranışların spektrumda olmayan birçok çocukta da meydana geldiğini bilmek önemlidir.

Alanyazında yer alan pek çok çalışmada öğrenme güçlüğü tanılı çocukların problemlerinin sosyal boyutlarından söz edilmiştir. Daha önce yapılan bu araştırmalar bağlamında öğrenme ve dikkat sorunları yaşayan çocukların neden iletişimsel ve sosyal problemler yaşadığına bir göz atalım.

Bilişsel Süreç

Başarılı bir sosyal etkileşimde meydana gelen bilişsel süreci bilmemiz, öğrenme güçlükleri ve sosyal zorluklar arasındaki ilişkiyi anlamamıza yardımcı olabilir.

Sosyal etkileşim esnasında karşı taraftan pek çok sözlü ve sözsüz işaret gelmektedir. Yüz ifadesi, beden dili, ses tonu, seçilen sözcükler gibi. Gelen bu mesajlara sezgisel olarak bir anda, düşünmeden yanıt vermekteyiz. Ama, aslında çok aşamalı ve karmaşık bir bilişsel süreç işlemektedir arka planda. Karşıdan gelen çoklu mesajların ne söylendiğini anlamalı, düşüncelerimizi organize etmeli, vermek istediğimiz cevaba öncelik vermeli ve ifade etmek için uygun kelimeleri geri çağırmalı ve seçmeliyiz. Yani bilişsel alanımızda hummalı bir çalışma meydana gelmektedir. Fakat herhangi bir güçlük olmadığında, bu aşamalar hızlı bir şekilde gerçekleşebilmektedir. Bu durumu matematik problemleri üzerinden yeniden düşünmek somutlaştırmamıza destek olabilir. Matematiksel işlemlerde yetenekli biri bir problemi saniyeler içinde otomatik olarak kafasında yapabilir. Diğer kişiler ise problemleri çözmek için zamana, kağıda-kaleme, problemi çözecek stratejilere ve problemi adım adım çözmeye ihtiyaç duyar. İşte benzer şekilde, bu anlık sosyal mesajları bir dizi aşamaya ayırırsak pek çoğumuz bu adımları yıldırım hızında gerçekleştirmekte oldukça iyiyizdir. Ancak sosyal ve iletişim sorunları olan çocuklar bu bilişsel sürecin bazı basamaklarında takılabilmektedir. Bu durum onların otomatik olarak belirli alanlara erişememelerinden kaynaklanabilmektedir. Fakat matematik öğrenirken temel matematik konularından başlandığında ve kişinin öğrenmek için ihtiyaç duyduğu sayıda egzersiz yapıldığında pek çok matematik problemini çözebilir hale gelinebilir. Bu noktada var olan performansımız ve tekrar etmek önem kazanmakta. Matematik öğrenmeye benzer şekilde sosyal-iletişimsel zorlanmalarda da bilişsel performansın değerlendirilmesi ve tekrarlar yoluyla güçlüklerin telafi edilmesi desteklenebilmektedir. Temel bir örnek olarak; yüz ifadelerinin hangi duygulara eşlik ettiğini anlamada zorluk çeken çocuklara yüz ifadelerinin ilettikleri mesajların öğretilmesindeki gibi.

Bahsettiğimiz üzere, öğrenme güçlüğü ve dikkatsorunları yaşayan çocukların bilişsel süreçlerindeki zorlanmalar akademik yaşantılarında başarısızlığa neden olduğu gibi sosyo-iletişimsel ve sosyo-duygusal alanda da tahribat yaratabilmektedir. Derslerde yaşanan başarısızlığa akranlarla yaşanan güçlüklerde eklendiğinde okul yaşamından hızla uzaklaşabilmektedirler. Hatta bu durum okulu bırakmaya kadar gidebilmektedir. Bu noktada çocuğu bir bütün olarak ele almak ve akademik alan kadar diğer alanları da desteklemek; çocuğun daha sağlıklı ve başarılı bir birey olmasına yardım edecektir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) nedir? Belirtileri Nelerdir?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu; aşırı hareketlilik, dikkatin kolayca dağılması, aklına geleni hemen yapma – kendini frenliyememe yani dürtüsellik şeklindeki üç temel belirtilerin yaşamın en az bir alanında hayatını etkileyecek düzeyde bulunmasını ifade eden, hayat boyu süren ruhsal bir rahatsızlıktır. Tüm bu belirtiler her çocukta az çok görülmekle beraber bu tanıyı alan kişilerde çok daha şiddetli bir şekilde ve yaşamını etkileyecek boyuttadır. Sadece ders çalışmamak ve fazla hareketli olmaktan ibaret bir rahatsızlık değildir.

DEHB’nin Temel Belirtileri Nelerdir?

3 belirti grubundan bahsedilebilir:

1. Dikkatin Kolay Dağılması

Dikkat eksikliği olan çocukların dikkat süresi akranlarına göre daha kısadır yani dikkatini sürdürmekte zorluk çekerler. Zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınırlar, ders çalışmak istemezler, ders esnasında başka şeylerle meşgul olurlar. Yönergeleri takip etmekte güçlük çekerler, dinlemiyormuş gibi görünürler. Dalgındırlar ve hayallere kapılırlar. Günlük etkinliklerde unutkandırlar, yapması gereken işleri unuturlar, eşyalarını sıklıkla kaybederler. Çabucak sıkıldıkları için başladığı işi genellikle yarım bırakırlar. Ödevleri tamamlamaları uzun zaman alır, diğer çocuklara oranla daha fazla çaba göstermeleri gerekir. Bu yüzden erken tükenirler, daha fazla hata yaparlar. Genellikle dağınıktırlar ve kafaları karışıktır bu yüden görevleri organize etmekte güçlük çekerler. Tanı koymak için tüm bu belirtilerin çoğunun, sık sık ve birden fazla ortamda, hayatın en az bir alanında olumsuz etki oluşturulması gerekir. Bununla beraber DEHB’li olan çocuklar ilgi alanlarında uzun süre dikkatlerini sürdürebilirler Örneğin uzun süre lego oynamak ve televizyon izlemek gibi. Aileler bundan dolayı çocukta dikkat eksikliği olmadığını düşünebilirler. Bunun yanında bu çocuklar aynı anda birçok şeyle ilgilenebilirler. Örneğin bir taraftan oyuncakla oynayıp aynı anda anne babayı dinleyip onlara müdahele edebilirler. Bu aslında dikkatin bölündüğü anlamına gelmektedir.

2. Hiperaktivite

Hiperaktivite yani aşırı hareketlilik, çocuğun yaşına uygun olmayan şekilde fazla hareketli olduğunu ifade eder. Bu çocuklar çoğu zaman motor takılmış gibi hareket halindedirler. Durduğu yerde duramazlar kıpır kıpırdırlar, eşyaların tepelerine tırmanırlar, ders sırasında durması gereken yerde uygun şekilde oturamazlar, aşırı derecede koştururlar, sessiz oynamakta güçlük çekerler ve çok konuşurlar.

3. Dürtüsellik

Dürtüselllik, çocuğun kendini kontrol edememesi, frenliyememesi, davranışlarının sonuçlarını düşünmeden hareket etmesi anlamına gelir. Dürtüsel olan çocuklar sorulan soru tamamlamadan cevabın yapıştırırlar, düşünmeden konuştukları için saygısız ve kırıcı davranırlar, konuşurken araya girenler, sabırsızdırlar, sırasını beklemek güçlük çekerler. isteklerin hemen yerine getirmesini isterler, oyunun kuralına uymazlar, istediği gibi hareket etmek isterler. Bu yüzden arkadaş ortamında dışlanabilirler. Aslında ne yapmaları gerektiğini bilirler ama bunu uygulayamazlar. Bu durum karşı tarafın sinirlenmesine ve tepki vermesine neden olur. Öfkelidirler, aniden parlarlar. Bu yüzden sık sık kavgaya karışırlar. Bu davranışlar okul hayatında okuldan uzaklaştırmaya varan ciddi sorunlara sebep olabilir. Ergenlik döneminde hızlı araç kullanma, uyuşturucu madde ve alkol kullanma, suç işleme ve uygunsuz cinsel ilişki gibi davranış sorunları görülebilir.

Herhangi bir bireye DEHB tanısı koymak için tüm bu belirtilerin 7 yaşından önce başlamış olması, akademik sosyal ve bireysel anlamda sorun oluşturacak düzeyde olması gerekmektedir. 

EMDR Terapisi nedir? Hangi tür problemlerde kullanılmaktadır?

Hayatımızda küçük yahut büyük travmalarımız olabilir. Büyük travmalara örnek olarak taciz ,tecavüz ,doğal afet kaynaklı kayıpları sayabiliriz .Bununla birlikte dışardan bakıldığında fazla göze batmayan fakat uzun vadede insan hayatını olumsuz anlamda etkileyip ruh sağlığını bozabilen küçük travmalarımız da vardır ,örneğin çocukluk döneminde bir törende şiir okurken yaptığımız küçük bir hataya kahkahalarla gülünmesi daha sonra ki hayatımızda topluluk karşısında konuşamamamıza sebep olabilir veya çalışma hayatında maruz kalınan yoğun baskı ciddi anlamda kaygılı hale getirebilir kişiyi. Yaşadığımız birçok psikolojik problemin temelinde büyük yahut küçük travmalarımız vardır.

Bizi travmatize eden olayların sebep olduğu psikolojik hasarları beyin tamir etme gücüne sahiptir fakat bazen bu tamir edebilme hali farklı sebeplerden dolayı gerçekleşemez. Travmatik olayın zamanı,nekadar sürdüğü, uzman desteği alınıp alınmadığı,travmatik olayın kişi için anlamı, olay sonrası normal hayata adaptasyonu ve çevresinin desteği kişinin ilerki yaşantısında psikolojik sağlıklılığı üzerinde etkilidir. Şuan yaşanan bazı tetikleyici durumlar, geçmişte olan ve kişiyi hala sıkıntıya sokan düşünceleri ,duyguları ve beden duyumsamalarını harekete geçirebilmektedir. Sağlıklı bir süreçte beyin olumsuz yaşantıların etkisini zamanla hafifletir ,beyin bunu doğal seyrinde yapar ,olay hatırlansa da, anı kişiyi çok rahatsız etmez yahut çok az rahatsızlık hissettirir. Fakat bazen bu doğal süreç işleyemez ve bilgi işlemleme süreci tıkanıklık yaşar,yaşanan travmatik olayla ilgili resim, düşünce ve duygular işlenmeden kalır,kişi geçmiş yaşantısından kurtulamaz ve travmatik anıyı o an ki şiddetiyle yaşamaya devam eder.

EMDR, bu işlenmemiş anıları yeniden canlandırarak, çift yönlü uyaranla sağlıklı bir şekilde işlenmesini sağlar. Böylelikle, travmatik yaşantıların kişi üzerindeki olumsuz izleri ortadan kalkar. EMDR terapisi geçmişte yaşanan ve rahatsızlık veren anıların beyindeki olumsuz ve istenmeyen etkilerini dönüştürmeye, travmanın yarattığı duygusal kilitlenmişliği açmaya ve kişinin doğal iyileştirici kaynaklarının harekete geçirmesini çok sayıda psikoloji yaklaşımının çeşitli öğelerini biraraya getirerek sağlayan hızlı, güvenilir ve çözüm odaklı bir terapi yaklaşımıdır,ilaç ve hipnoz kullanılmadan uygulanır.

Terapistin, danışanın gözlerini sağa ve sola hareket ettirmesiyle (danışanın terapistin parmağını takip etmesi şeklinde) beyninin her iki yarımküresini hafifçe uyarması ve danışanın rahatsızlık veren anı ve duygulara yoğunlaşmasıyla gerçekleşir. Dikkatin farklı yönlerden gelen uyarılara odaklanması, danışanın iyileşme sürecini hızlandırdığı düşünülmektedir.

EMDR terapisinin travma sonrası stres bozukluğu yanında çocuk, ergen ve yetişkinlerde farklı problem türlerinde de oldukça etkili olduğu görülmüştür.

EMDR terapisinin etkili olduğu ve kullanıldığı alanlar;

• Akut travma,Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Cinsel Taciz

Tecavüz

Fiziksel Şiddet

Psikolojik Şiddet

Olumsuz Çocukluk Yaşantıları

Doğal afet veya insan eliyle oluşturulan felaket mağdurlukları

Aldatılma

Aldatma

Terkedilme

Kaza, ameliyat, ya da yanıklara maruz kalma ve buna bağlı olarak duygusal ve fiziksel açıdan rahatsızlık

• Depresyon
• Kaygı Bozuklukları (Panik bozukluk, Yaygın Kaygı Bozukluğu, Obsesif Kompulsif Bozukluk)
• Fobiler ve Korkular (Sosyal Fobi, Yükseklik Korkusu, Uçak Korkusu, Agorafobi vb.)
• Kayba bağlı yoğun üzüntü ve yas
• Özgüven Problemleri
• Performans Kaygısı (Sınav Kaygısı vb.)
• Öfke ve Stres Yönetimi
• Psikolojik Kökenli Fiziksel Rahatsızlıklar (Kronik Baş Ağrısı, Fibromiyalji vb.)
• Kilo Kontrolü ve Yeme Bozuklukları
• Beden Algısı Bozukluklar
• Yoğun stres altında çalışan kişilerde
• Aile, evlilik sorunları ve cinsel sorunlar yaşayan kişilerde
• Çocuklar ve ergenlerin yaşamış oldukları travmalara bağlı gelişen semptomlarda
•  
  Bağımlılığın tekrarlama riskinin düşürülmesinde

EMDR tedavisinin etkisi kalıcı mıdır?

EMDR terapisinin bitimini takip eden yıllarda çoğu danışanın terapiden elde ettiği faydayı koruduğu görülmektedir.Emdr terapisinin kalıcılığı diğer tüm terapilerde olduğu gibi farklı faktörlere bağlıdır.Terapist ve danışan arasındaki uyum,terapinin süresi,danışanın elde ettiği faydayı sürdürebilmesi ve kazandığı becerileri hayatına adapte edebilme kabiliyeti,isteği ve çabası oldukça önemlidir.

EMDR tedavisi kaç seans olmalı ve anılar işlenmeye başlanmadan önce kaç seans yapılmalıdır?

Terapinin seans sayısı problem türüne,yoğunluğuna ve danışanın hayat öyküsüne bağlı değişiklik göstermektedir. EMDR terapisinin süresiyle alakalı yapılan araştırmaların sonuçlarına göre anıyı ele alıp rahatsızlık vermeyen bir hale getirebilmek için 1-3 seans yeterli olmaktadır bununla birlikte bir anıyı ele almak henüz çalışılmamış olan benzer diğer anıları da olumlu anlamda etkilediğinden dolayı EMDR terapisinde geçmişteki her bir olumsuz deneyimi tek tek çalışmak gerekmemektedir. Terapinin süresi üzerinde çalışılması gereken anıların sayısına ve danışanın ilerleme hızına gore değişmektedir ve ona göre planlama yapılmaktadır.Bununla birlikte kısa süreli terapi yaklaşımıdır diyebiliriz.

Anıları çalışmaya başlamadan önce danışanın duygu kontrolü ve gevşeme yöntemlerini öğrenmesine yönelik yapılan hazırlık çalışmalarının akabinde yaklaşık bir yahut iki seans sonra anılar çalışılmaya başlanır.

Uzman Psikolog Zeynep MENDERES

Özel Eğitim Sürecinin Planlanması

Bireylerin tanılanması sürecinin ardından aileler çocuklarının bu yolculukta eğitim ile ilgili en faydalı olacak yolu belirleme çabası içinde olur. Eğitsel planlamaya yönelik olarak değerlendirme aşamasına geçilir. Formal ve İnformal olarak değerlendirmeler sonrasında seans sıklığı, kullanılması muhtemel yöntem/teknikler ve yapılacak uyarlamalar belirlenerek aileye bilgi paylaşımında bulunulur. Her birey bir başka bireye göre farklı bir gelişime sahiptir, bu nedenle kendi performansına uygun ve özgün bir program oluşturuluyor olması nedeniyle aileye ayrıntılı ve anlaşılır bir bilgilendirme yapılması önemli yer tutar.

Hazırlanan programda amaç bireyin gelişim basamaklarında gösterdiği performans göz önünde bulundurulurak bir sonraki kazanılması muhtemel amaçlar programa dahil edilerek bireye uygun uyarlamalar (düzenlemeler) yapmaktır. Hazırlanan programın uygunluğu sürecin işbirlikçilerinin, ailenin ve en önemlisi de bireyin motivasyonunu korumasına, kazanım elde etmesine ve akranlarıyla arasında olan farkın kapanmasına yardımcı olur. Elde edilen kazanımlar terapist tarafından belirlenen periyotlarda gözden geçirilerek yeni amaçlar programa eklenerek aileler bilgilendirilir.

Özel eğitim ile ilgili sıklık terapist tarafından belirlenerek yoğunluğun artması için de aile terapi sürecine dahil edilerek günlük yaşamda da yapılan çalışmaların desteklenmesi sağlanır. Bu nedenle ailelerin terapilere etkin olarak katılması literatürde yer alan sıklığı desteklemek adına önemlidir.

Özel eğitim sürecinin bireyin gelişiminde destek sağlayan bir yolculuk olduğu göz önünde bulundurularak bu yolculukta uygun eşlik sağlamak kıymetlidi.

Özel Eğitimde Eklektik Çalışmanın Önemi Nedir? 

Her alanda olduğu gibi özel eğitimde de ekip çalışması önemlidir. Bireylerin bireysel farklılıkları doğrultusunda özel eğitimin yanı sıra dil ve konuşma, ergoterapi, floortime ve psikolojik destek alması gerekebilir. Bu gereksinim her bireyin performansına göre değişkenlik göstermektedir.

Motor planlama, dil gelişimi, çevreden gelen uyaranları işlemleme, anne ile bireyin arasındaki duygusal bağın olumlanması gibi ekibin işbirlikçileri tarafından sağlanan destek özel eğitim sürecindeki frekansın artmasına destek sağlayabilmektedir. Bireyi takip eden doktorun önerisi ve/veya ekipte yer alan terapistlerin kendi uzmanlık alanları doğrultusunda yaptıkları değerlendirme sonrasından terapi ihtiyacı ve sıklığı belirlenmektedir.

Ekip içerisinde kendi alanlarında uzman terapistlerin olması bireylerin gelişiminin takibi açısından kıymetlidir. Bu nedenle sürecin planlamasında eklektik yapıya sahip bir ortamın oluşturulması önem arz etmektedir.

Floortime temelli uygulamaların özel eğitim sürecine entegrasyonu

Gelişimin desteklenmesinde sosyal duygusal alan önemli yer tutar. Bireyin duygusal olarak kendini tanımlayabilmesi, niyetini/duygusunu ifade ediyor olması, empati yeteneğinin gelişmesi gibi kazanımlar bilişsel olarak elde edinilenlerin hayata entegre edilmesinde önemli yer tutar. Doğal ortamda bireyin kendi motivasyonu dahilinde sürece dahil oluyor olması, genel olarak yapılandırılmış özel eğitim sürecindeki kazanımları aktarmasını sağlar. Floortime temelli uygulamaların özel eğitim sürecinde gözetilmesiyle, duygularını tanımlayan, etkileşim motivasyonu yüksek bireyler hem günlük yaşam içerisinde hem de başkaları tarafından organize edilmiş olan ortamlarda katılımcı olurlar.

Fonsiyonel duygusal gelişim basamaklarının göz önünde bulundurulması ile birlikte sadece bilgi öğrenmeye yönelik değil, ilişkiyi sürdürmeye niyeti olan bireyler yetişir.

Otizm, iletişimde ve sosyal becerilerde problemlere neden olan gelişimsel bir bozukluktur. Otizmde karşılaşılan sorunlardan en önemlisi; otizmli bireyin sosyal etkileşimidir. Sosyal etkileşimi gerçekleştirmenin en etkili yolu; dili etkili kullanmaktır. Günlük hayatta dili birçok alanda kullanmaktayız; kendimizi ifade etmek, bağlama uygun konuşmak, duygu ve düşüncelerimiz anlatmak ve hatta şarkı söylemek, etkili bir şiir okumak için kullanırız. Sosyal ilişkinin temel koşulu; dil ve konuşma becerilerine sahip olmaktır.

Çocuğu otizm tanısı almış, ailelerin birçoğunun başvurduğu öncelikli alan konuşma terapisidir. Konuşma terapisine öncelikli başvurulmasının nedeni: Otizmin en belirgin özelliği olan; dili anlama ve konuşmada yaşanan güçlüktür. Otizmli bireylerde dil ve konuşma terapisinin daha etkili olabilmesi için çocukların konuşma terapisinden önce kazanması gereken bazı beceriler vardır bu becerileri edinmeden terapiye alınan çocuklarda istenen başarı sağlanamamaktadır. Dil ve konuşma terapisine başlamadan önce çocuğun: Ortak dikkat ve regülasyonu sağlayabildiğinden emin olmak gerekmektedir çünkü sakinliğini koruyamayan ve ortak dikkatini kuramayan çocuklarda terapi aksamakta ve çoğu zaman başarıya ulaşamamaktadır. Bu da terapist, ebeveyn ve çocuk için zaman ve emek kaybına neden olmaktadır.

Normal gelişim gösteren bireylerde dil gelişimi; bakma ve dinleme, oyun, anlama, konuşma, artikülasyon basamaklarını takip ederken otizmli bireylerin alt beceri basamaklarında zorlandığını görmekteyiz. Yani bakma ve dinleme basamağında karşısındaki kişiye bakma, dinleme, göz teması kurma ve iki yönlü etkileşime geçmekte zorlandıklarını görmekteyiz. Üst basamağa çıktığımızda, çocukların gelişiminde büyük öneme sahip olan oyun basamağında otizmli çocukların karşılıklı oyun oynama, oyun başlatma, oyunu manipüle etme ve sembolik oyunu oynamakta zorlandıklarını görmekteyiz. Temel becerileri yerine getirmekte zorlanan otizmli bireyleri üst basamaklarda çalıştırmaya başlatmak terapinin verimsiz olmasına ve çocukların motivasyonlarının düşmesine neden olmaktadır. Önce bakma ve dinleme sonra oyun olmak üzere her basamağı çalıştıktan sonra otizmli bireyleri dil ve konuşma programına kabul etmek yerinde bir plan olacaktır.

Dil Konuşma Terapisiyle Temel Hedeflerimiz Neler Olmalı?

Dil, çıkarılan seslerden ziyade anlamla ilgilidir ve bilişsel becerilerle yakından ilişkilidir. Günlük hayatta dili sözel ve sözel olmayan (jest, mimikler) biçimde kullanırız. Otizmli çocuklarda temel hedefimiz: Bireyin dili etkili bir şekilde kullanmasını sağlamak, iletişime geçme isteğini artırmak ve dilin bileşenlerine odaklanmaktır. Otizmli çocuklar dilin en fazla pragmatik ve semantik boyutunda zorlanmaktadırlar. Dili bağlamına uygun bir biçimde kullanma; sohbeti başlatma, sürdürme ve şekillendirmede güçlük yaşamaktadırlar. Dil ve konuşma terapisinde hedefimiz; çocuğun dil becerilerini iletişime yönelik kullanmasını sağlamaktır.

Otizmli çocuklar nesnelerle daha çok ilgilidirler ve çevresindekilerle iletişim kurma becerileri düşüktür. Tek başına tüm işlerini halletmeye ve isteklerini yapmaya çalışır; bunun için çevresindekilerden yardım istemezler. Dil konuşma terapisi ile öncelikli hedefimiz çocuğun ilgisini nesnelerden ziyade karşısındaki insana yöneltip iletişime geçmesi için teşvik etmek olacaktır. Sözel olarak iletişime geçmeye başlayan otizmli çocuklarla sözel olmayan jest, mimiklerin kullanımı da dahil edilerek uyumlu, işlevsel dil becerileri öğretilmesi hedeflenmektedir.

Dili, isteklerini belirtmek için kullanan çocuklarda bu beceriyi zamanla daha geniş alanlarda kullanmasını hedeflemeliyiz: İsteme, reddetme, evet- hayır sorularına cevap verme… Son aşamada ise çocuğun karşılıklı konuşmaya katılımını sağlama ve sohbeti sürdürmesi hedeflenmektedir. Bunun dışında dil ve konuşma terapisinin; çocuğun konuştuğu konuları çeşitlendirme, sözcük dağarcığını artırma, soru sorma ve cevap verme gibi iletişimin etkili unsurlarını kazandırma amaçları bulunmaktadır.

Otizmde Dil Konuşma Terapisine Kaç yaşında Başlamalıyız?

Otizmli çocuklarda erken ve yoğunlaştırılmış eğitim çok önemlidir. Çocuğun eğitimi için değerlendirme yapacak kişilerin kendi alanlarında uzman ve işbirliği içinde çalışması önem kazanmaktadır. Konuşma terapisine başlamak için belirli bir yaştan söz edemeyiz ancak mümkün olduğunca erken yaşta başlanması önerilir.

Zehra Gökduman

Dil ve Konuşma Terapisti

201 Floortime Terapisti

Dünyayı etkisi altına alan Korona virüs pandemisi nedeniyle bu süreçte evde kalmak zorundayız! Peki bu süreçte çocuğumuzla nasıl daha kaliteli bir zaman geçirebilir, nasıl dil gelişimine destek olabiliriz?

Pandeminin ne zaman sona ereceği, hayatın normal akışına ne zaman gireceği henüz belirsizliğini koruduğu bu süreçte yetişkinler gibi çocuklar da oldukça kaygılıdır. Salgın hastalıkların yoğun olduğu dönemlerde kaygı seviyesinin yükselmesi, panikle istenmeyen davranışların ortaya çıkması oldukça yaygın bir durumdur. Kaygı, çoğunlukla belirsizlikten kaynaklanan bir problem olduğu için öncelikle sakin bir şekilde konu hakkında bilgilenmeli ve çocukların anlayacakları dilde, somut, gerçekçi bir düzeyde aktarmalıyız.

Pandemi Sürecinde Çocuğumun Dil Gelişimini Nasıl Desteklemeliyim ve Neler Yapmalıyım?

Oyun, çocukların hayatında çok önemli bir yere sahiptir. Çocuklar paylaşmayı, anlaşmayı, iletişim kurmayı oyun oynarken çok daha kolay gerçekleştirmekteler. Oyun, çocuklar için hayatın bir yansıması, küçük bir prototipidir. Bundan dolayı hayatta yapmak istedikleri, söylemek istedikleri ya da hayalini kurdukları birçok şeyi oyun içinde yansıtmaktadırlar. Oyun, çocuklar için bu kadar önemli ve işlevsel iken o halde çocukların dünyalarına ulaşmanın en kolay yolu elbette oyundur! Bu kaygılı süreçte oyunla hem çocukları eğlendirebilir hem de dil gelişimlerini destekleyebiliriz. İletişimin en temel unsurlarından; karşıdaki kişiyi dinleme, sohbeti başlatma, sürdürme gibi becerileri oyun aracılığıyla çocuklarımıza aktarabiliriz. Kişilerarası iletişimde saygı, ilgi, konuşma sırasını bekleme, karşıdaki kişinin gözlerine bakma gibi önemli sosyal becerileri de oyun içinde çocuklarımıza rol model olarak kazandırabilmekteyiz. Çocuklarla oyun oynarken, çocukların anlayacağı şekilde olumlu, kısa, basit, somut ifadelerle çocukların hayatında yer alan kavramları kullanarak iletişim becerilerini öğretmek çok daha işlevsel olmaktadır.

Çocuğumun Kullanacağı Kelimeleri Nasıl Çeşitlendirebilirim?

Çocuğumuzun etkili, amaca uygun, işlevsel cümleler kullanabilmesi; etkili bir iletişimin yolu öncelikle empatiden geçmektedir. Pandemi sürecinde kaygılı olan ebeveynler çoğunlukla kaygılarını çocuklarına da yansıtabilmektedirler. Bu, çocukla iletişimi engelleyen bir durumdur. Çocuğunuzun sağlıklı bir benlik oluşturmasını istiyorsanız öncelikle sizin psikolojik açıdan sağlam olmanız gerekmektedir. Kaygılarınızı en alt seviyede çocuklarınıza yansıtmalısınız ki çocuğunuzla aranızda güven ilişkisi oluşsun. Çocuğun neler hissettiğini, neler düşündüğünü çocuğun anladığı şekilde aktardığınızda sizinle güvenli iletişime hazır olmuş olacaktır.

Bu şekilde;

• Çocuğunuzla göz teması kurunuz.
• Sözel ifadeleriniz; jest ve mimiklerinizi pozitif olsun.
• Çocuğunuzun anlayacağı kısa, net, somut ifadeler kullanınız.
• Çocuğunuz konuşmaya başladığında dinleyip  onu anladığınızı cümlelerinizle ifade ediniz.
• Çocuğun konuşmasını sağlayacak açık uçlu sorular yöneltiniz.

Çocuğunuz 5 yaşında ve o gece uzaya gittiğini söylüyorsa buna: “Öyle şey olur mu? Sen dün gece mışıl mışıl uyuyordun.”  Demekle “ Peki, uzayda neler gördün, anlatmak ister misin?” demek arasında çok fark vardır. 5 yaşındaki çocuk o yaş itibariyle hayali birçok şeye inanır önemli olan çocuğun dünyasıdır.

Çocuğunuz halen konuşamıyor ya da sınırlı sözcüklerle kendisini ifade ediyor olabilir. Bu tür durumlarda ebeveynlerin sözel olmayan tepkileri çok önemli olmaktadır. Kişilerarası iletişimde bireyler anlatmak istediklerinin %90’ını jest ve mimikleriyle ifade etmektedirler. İşitme yetersizliği olan bireyler ya da daha kelime dağarcığı gelişememiş bireylerle iletişimde ses tonunuz, yüz ifadeniz, konuşurkenki duruşunuz iletişim kalitenizi belirlemektedir. Bu durumda yüz ifadenizin pozitif, enerjik, sevecen olması çocuğun kendini güvende hissetmesini sağlayacaktır.

Çocuğumun Dil Gelişimi Desteklemek İçin Materyal Almalı Mıyım?

Dil gelişimini desteklemek için ekstra bir materyal almanıza ya da oyun kurmanıza gerek kalmadan yaptığınız günlük işleri eylem ile beraber anlatmak yani paralel konuşma dediğimiz; bir eylemde bulunurken aynı zamanda çocukla konuşmak, çocuğu konuşturmak esasına dayanan işlemle de gerçekleştirebilirsiniz. Örneğin yemek masası hazırlarken şimdi kaşıkları alıyorum ve sofrayı kuruyorum.  Şeklinde ebeveynler kendi yaptıklarını sözel ifade ile destekleyince çocuğa da model olmuş oluyorlar.  Ortak dikkat kurmaya özen gösterin. İlgilendiğiniz ortak nesne ve aktivite üzerinde konuşup aynı olayla ilgilenin. Çocuğunuzla konuşurken abartılı tonlama yaparak, sözcükler arası beklemeler yaparak çocuk odaklı konuşmalara sergileyin.

Çocuk gelişimi temel gelişim ilkeleri, karantina günlerinde, ebeveynler için yol gösterici olabilir. Birlikte küçük bir başlangıç yapalım.

Çocuk gelişimi; hangi bilgi, beceri, tutum ve davranışların hangi yaş düzeyinde ortaya çıktığını bize söyler. Çocukların içinde bulunduğu gelişim dönemi itibariyle, çocuk neyi öğrenmeye ihtiyaç duymaktadır veya hangi gelişim alanı hız kazanmıştır bunu bilmemizi sağlar. Çocuk gelişimi bize sağlıklı nesiller yetiştirmemizde yardımcı olan bir yol haritasıdır.

Çocuk gelişimi çocuğu tanımaktır. Bizim doğru beklentiler içinde olmamızı sağlar. Biz bu sayede biliriz ki; dil gelişimi ardışık ve birikimli bir sıra izler. Çocuğun önce ses denemeleri yaparak başladığı yolculukta, heceler, kelimeler ve azdan çoğa doğru ilerleyen cümlelerin üretildiği bir yol izler. Çocuk gelişimi, çocuğu bir bütün olarak görür. Gelişim alanlarının hiçbiri bir diğerinden daha önemli değildir. Sadece gelişimde kritik dönemler vardır. Bir gelişim alanı diğerine oranla hız kazanır ve bu hız kazanan gelişim alanı o dönem için büyük önemdedir.

Yürüme öncesi dönem itibariyle çocuk, bedensel koordinasyonu sağlamak amacıyla hareket etme ihtiyacını arttırır. Çocuk hareket ettikçe kaslar olgunlaşır ve hazır-bulunuşluk düzeyine ulaştığında çocuk yürümeye başlar. İşte bu süreçte motor gelişim hız kazanmıştır. Tüm gelişim alanları birbiriyle bir çarkın dişlileri gibi iç içe geçmiş olarak ilerler. Herhangi bir alanda meydana gelen aksama diğer alanları da etkiler.

İşte tüm bu gelişimle ilgili bildiklerimiz kuramsal çalışmalar sonucunda ortaya çıkmıştır. Yapılan çalışmalar neticesinde bizler doğum öncesi dönemden itibaren bir canlının meydana gelmesinde hangi evrelerden geçtiğini bilmekteyiz. Bilimsel gelişim yaklaşımları eğitimcilere ve ailelere çocuğun gelişimsel ödevlerini sunmaktadır. Çocukların bu ödevleri gerçekleştirmesinde, onların eğitiminde doğru zamanda doğru uyaranları sunarak bizde bu süreci desteklemekteyiz. Örneğin 4 yaşına gelmiş ve hala hiç kelime üretmemiş bir çocuk için aile bir uzmana başvurması gerektiğini bilmektedir. Ya da 2 yaşında bir çocuğun yaşından beklenen düzeyin biraz altında kelime kullanıyor olması bize gelişimde bireysel farklılıkların olduğunu söylemektedir.

Gelişim ve öğrenme birbiriyle yakın temas halinde iki sıkı dosttur. Gelişim dönemleri bize çocuğun hangi zamanda neyi öğrenmesi gerektiğini, neyi öğrenmeye ihtiyaç duyduğunu, nasıl etkin ve kalıcı olarak öğrenebileceğini söyler. 0-1 yaş dönemindeki bebeğin çevresinde en çok ihtiyaç duyacağı varlık anne iken; yürüme, tuvalet eğitimi gibi ödevlerini artık gerçekleştirmiş 3-4 yaş çocuğunun farklılaşmış zengin çevresel uyaranlara ihtiyacı vardır.

Çocukların ihtiyaçlarını ve ritmini merkeze alan aile ve formal eğitim, öğretim uygulamalarını yapılandırırken çocuğu bir bütün olarak gelişim özelliklerine göre ele alacaktır. Çocuğun aktif olmasına, yaparak-yaşayarak, deneyimleyerek öğrenmesine imkan sağlayacaktır. Çağdaş öğrenme ve gelişim teorileri, çocukların kendi öğrenmelerini kendilerinin, kendi bilişsel süreçleri içinde yapılandırdığını söylemektedir. Ve bu süreç düşünmeyi, sorgulamayı, öğrenmeyi öğrenmiş olmayı kapsamaktadır.

Bu noktada ebeveynlere düşen görev, çocuğun gelişimini ve haklarını merkeze alan, çocuğu edilgen değil de etkin olabileceği etkinliklerle meşgul etmekten geçmektedir. Özellikle 0-6 yaş gibi insan ömrünün en değerli ve telafisi mümkün olmayan yıllarının doğru eğitim ve yaklaşımlarla zenginleştirilmesi önem taşımaktadır.

Nesil Sezgi Yılmaz

Erken Çocukluk Eğitimcisi